با این که خطر آلودگی شیمیایی در مناطقی که بازدید می‌کردیم، شدید نبود،اما همه ی گروه از ماسک و باد‌گیر استفاده کردند.
یکی از پیرمرد‌ها به نام پروفسور هندریکس که از بقیه سرزنده‌تر بود، سعی می‌کرد با من ارتباط برقرار کند. دست آخر هم یک خودکار به من هدیه داد. لابد فکر می‌کرد من با پدرم به پیک‌نیک آمده‌ام و این لباس را هم از سر شیطنت کودکانه به تن کرده‌ام.
پروفسور هندریکس به یکی از خبرنگاران می‌گفت، اگر یک سرباز ایرانی با تجهیزات کامل پدافند شیمیایی هنگام بمباران در خرمشهر می‌ماند، حتماً کشته می‌شد. زیرا این حجم مواد شیمیایی حتماً به پوست و ریه ی او نفوذ می‌کرد.
با خودم فکر می‌کنم آیا این اروپایی‌ها می‌توانند باعث شوند صدام از عواقب این کار بترسد.
دوستم یاسر می‌گوید، این اروپایی‌های...از یک طرف مواد شیمیایی را به صدام می‌دهند و از یک سو می‌آیند بررسی کنند چقدر پدر ما را در‌آورده،تا بمب‌های شیمیایی را بهتر درست کنند.


برگه ی دوم
امروز با یاسر به بیمارستان ساسان تهران رفتیم. یکی از بچه‌ محل‌هایشان که در گردان عمار است تازه از اتریش برگشته. آن‌ها یک گروه بودند که برای درمان تاول‌های شیمیایی به آن‌جا رفتند. سه نفر از گروه به شهادت رسیده‌اند.
تعریف می‌‌کرد در بیمارستان اتریش، اجازه ی ملاقات با هر کسی را نداشتند. بیشتر، دانشجویان ایرانی مقیم اتریش دور و بر آن‌ها بودند و غذای ایرانی برای آن‌ها می‌بردند. یکی از آن‌ها به نام دکتر نهاوندی که رییس انجمن اسلامی دانشجویان اتریش بوده تصمیم می‌گیرد برای آن سه نفر که شهید شدند تشییع جنازه راه بیاندازد. اما پلیس اجازه نمی‌دهد. آن‌ها هم سه تا جعبه خالی با روکش پرچم ایران در خیابان روی دست می‌گیرند، جمعیت زیادی از مسلمانان ترکیه و ایرانی و عرب جمع می‌شوند. پلیس فکر می‌کند آن‌ها جنازه‌اند، حمله می‌کند و با جعبه‌های خالی رو به رو می‌شود!
بنده ی خدا از اروپا فقط یک تخت و یک اتاق را دیده است و چند تا خاطره از دانشجویان.

برگه ی سوم
دیشب بچه‌های گردان زهیر همه، شیمیایی شدند و به عقب رفتند. تمام جزیره ی مجنون آلوده است. ما هم باید تا فردا برگردیم. سید که از قدیمی ‌های جنگ است می‌گوید قبل از آزادی خرمشهر، عراق فقط چند بار از گاز اشک‌آور و تهوع‌‌آور استفاده کرد؛ اما بعد از فتح خرمشهر، انواع و اقسام بمب‌های شیمیایی نیست که مرتب روی سر بچه‌ها نریخته باشد.
باید ضربه ی فتح خرمشهر خیلی کاری بوده باشد که صدام تیر خلاص خودش را بزند و از یک سلاح ممنوعه استفاده کند. آن هم این قدر علنی.
چند روز پیش برادر مسرور را دیدم، می‌گفت آن پیرمردی که از تو خوشش آمده بود، دوباره به ایران آمده است. او از سفر قبلی مقداری موی سر یک زن که در بیمارستان اهواز در اثر تماس با گاز خردل شهید شده را با خود به بلژیک برده است. خبرنگار‌ها گفته‌اند دروغ می‌گویی که عراق از گاز خردل استفاده کرده است.
پروفسور هندریکس درِ شیشه‌ را که مو‌های زن در آن بوده ، باز می‌کند و می‌گوید این مو‌ها را لمس کنید! اگر دروغ باشد که هیچ اتفاقی نمی‌افتد ولی اگر راست گفته باشم و دست شما تاول بزند، کاری از من بر‌نمی‌آید.چون سولفو موستار(خردل)پادزهر ندارد!
تازه متوجه شدم چه بایکوت خبری شدیدی علیه ماحکمفرماست.


برگه ی چهارم
امروز صبح در جفیر بچه‌های لشکر را دیدم که دم بهداری صف کشیده اند. می‌گفتند گاز اعصاب خورده‌اند. عصبی و وحشت‌زده به خود می‌لرزیدند. صحنه ی رقت‌انگیزی بود. بچه‌های دوست‌داشتنی و نترسی که هیچ کس حریف آن‌ها نمی‌شود، به بیماران روانی تبدیل شده بودند.
با خودم فکر کردم دشمن چقدر حقیر و زبون است که به جای مقابله ی مردانه و رو در رو از سم استفاده می‌کند. شاید دشمنان ائمه هم از وحشت رو‌یا‌رویی با آن‌ها به سم روی می‌آوردند. چنین دشمنی می‌ترسد به حقانیت حریف و به قدرت و توان او اقرار کند. قانون جنگ می‌گوید باید در مقابل کسی که توان بیشتر دارد و حق با اوست، تسلیم شد.
در این جنگ، هم حق با ماست و هم توان و روحیه ی ما بالاتر است. پس چرا صدام تسلیم نمی‌شود و هر‌چه در میدان جنگ کم می‌آورد، با سلاح شیمیایی جبران می‌کند؟

 

برگه ی پنجم
اولین بار است فاو را می‌بینم. به نظرم فرماندهان عراقی دیوانه شده‌اند که دستور می‌دهند این قدر مواد شیمیایی در این شهر خالی شود! شاید یاد از دست دادن خرمشهر افتاده‌اند. این جا دیگر مثل مناطق دیگر کسی پس از حمله ی شیمیایی به عقب نمی‌رود. بچه‌ها می‌ایستند تا دیگر توان‌شان تمام شود. هر کس این جا نفس بکشد آلوده می‌شود. صادق می‌گوید از شنود قرارگاه خبر گرفته یک گردان عراقی هم شیمیایی شده. جهت باد مکر دشمن را به خودش برگردانده. گرچه آن بدبخت‌هایی که شیمیایی شدند به احتمال قوی جیش‌الشعبی بوده‌اند. سرفه و سوزش چشم این جا طبیعی است. هر کس می‌آید دست خالی بر‌نمی‌گردد.
فکر نکنم بتوانم تا فردا دوام بیاورم.
آیافاو در صفحه ی زمین به فراموشی سپرده شده است؟ چه کسی جز خدا می بیند ظلمی را که در این شهر رخ می دهد؟

برگه ی ششم 
چند هفته‌ای است، که صالح، یک کبک را که بالش زخمی شده نگهداری می‌کند. وقتی به خط آمدیم، چون کسی در کرخه نماند، مجبور شد پرنده را با خود به خط مقدم بیاورد. بیشتر از چند متر نمی‌تواند بپرد ولی پاهای تیزی دارد.
بعد از ظهر پریروز که خط از همیشه آرام‌تر بود، صالح رهایش کرده بود، هوایی بخورد. دیگر جَلد شده بود. وقتی مستقیم به سمت عراقی‌ها رفت، زیاد نگران نشدیم. عصر بود. غیر از چند نفر که نگهبانی می‌دادند، بقیه در حال استراحت بودند. صالح کنار من مقابل درِ سنگر دراز کشیده بود و چفیه‌اش را روی صورتش انداخته بود که ناگهان با پرت شدن چیزی روی سینه‌اش، همه از جا پریدیم. باور کردنی نبود کبک بیچاره در حالی که از چشم و دهانش ترشحات کف مانند خارج می‌شد، در دستان صالح جان داد، لحظاتی در حیرت گذشت تا با فریاد یکی از بچه‌ها که شاهد وضع پرنده بود، همه به خود آمدیم. بلافاصله از سنگر بیرون پرید و داد کشید: شیمیایی زدند! شیمیایی!
حدس او درست بود. پرنده ی بیچاره به محل اصابت بمب شیمیایی نزدیک‌تر بود و پیغام رسانی‌اش که با مرگش همراه بود، سبب شد یک گردان به موقع خبر شوند و ماسک‌ها را بزنند.
عامل تاول‌زای خردل زده بودند. به زودی محلش کشف شد وچاله ی بمب‌ها با خاک پوشانده شد و محدوده ی آلوده تعیین شد. 
با دیدن این صحنه تازه فهمیدم مفهوم سلاح کشتار جمعی چیست! سلاحی که هر جان داری را بی‌جان می‌کند. 
در این فکرم که زور مداران و اسلحه‌سازان منتظر نمی مانند تا سلاحی متعارف شود و سپس از آن استفاده کنند؟ آیا این که در عقبه ی خط در حال تردد یا کاری هستی و ناگهان یک توپ اتریشی بدون سوت یا هیچ نشانه‌ای کنارت منفجر می‌شود، عیر متعارف نیست؟
صدام ملعون هم این وظیفه را به عهده گرفته است تا سلاح شیمیایی را متعارف کند! آیا این از مصادیق پیشرفت سلاح جنگ افروزان است؟تا کسی نبیند، در نمی یابد چه تفاوتی میان سلاح شیمیایی و سلاح های متعارف وجود دارد.


برگه ی هفتم
همین امروز صبح به کانال پرورش ماهی رسیدیم. شلمچه از مناطق بسیار آلوده است. امروز برای سومین‌بار شیمیایی زدند. حالم به هم ریخته است. همراه بقیه به عقبه آمده‌ام. در بیمارستان با دیدن وضع بچه‌ها خجالت می‌کشم بگویم شیمیایی شده‌‌ام.
تاول‌هایی روی پشت یکی از بچه‌هاست که نیمی از پشت او را پوشانده. چشم عده‌ای نمی‌بیند و ترشحات ناجوری دارد. نفس‌ها بریده بریده است. حتی با اکسیژن به زحمت نفس می‌کشند، انگار ریه‌شان پر از آب است.
چشم بعضی دیگر سرخ شده و عصبی و به هم ریخته می‌لرزند. برخی آرام دراز کشیده‌اند. برخی نشسته‌اند و نمی‌توانند دراز بکشند. اوضاع وخیمی است.
کسی را ندیدم روحیه‌اش را باخته باشد، ولی وضعیت بلاتکلیفی است. اگر قرار باشد جنگ این طور پیش برود چه می‌شود، صدام از انواع و اقسام بمب‌های شیمیایی استفاده کند و ما سکوت کنیم و هیچ‌کس به داد ما نرسد.


برگه ی هشتم
امروز از گردان مرخصی گرفتم و همراه برادرم که در لشکر مسئولیتی دارد به یک روستای مرزی در استان کردستان رفتیم. متأسفانه تا آخر سفر هم نفهمیدم نام این روستای کوچک چیست؛چون تمام مردم آن به شهادت رسیده اند. آن هم با گاز شیمیایی اعصاب. هنوز یک ماه از حمله ی شیمیایی صدام به حلبچه با گاز اعصاب نگذشته است و برخی صحنه‌ها که در فیلم ها و عکس‌ها از حلبچه دیده‌ام، برایم تداعی می‌شود.
گاز اعصاب بلافاصله پس از تأثیر بر انسان‌ها و حیوانات و مرگ آنی آن‌ها، در محیط تجزیه می‌شود و اثری در آب و خاک محیط به جا نمی گذارد. تنها با بررسی کیفیت مرگ افراد می‌توان نوع گاز را تشخیص داد.
در حلبچه، مردم هنگام فرار بر زمین افتاده و جان داده بودند و آثاری از ضجر و درد در آن‌ها دیده نمی‌شد. امّا مردم این روستای کوچک که با ده بمب مورد حمله قرار گرفته ، پس از درد و ضجر فراوانی به شهادت رسیده اند. چنگ زدن به موی خود، لباس یا خاک را در اغلب آن‌ها دیدم.
ظاهراً گاز اعصابی که در حلبچه استفاده شده بود، اول مغز رااز کار می‌اندازد؛ لذا مرگ در آرامش رخ می‌دهد. در حالی که در این نوع گاز، تا آخرین لحظه ی جان دادن، مغز هوشیار است و ریه در اثر واکنش طبیعی خود پر از آب می‌شود و خفگی با ریه ی پر از آب خیلی دردناک است.
به نظرم رسید اگر سلاح هسته‌ای منفور است، لااقل به دلیل هزینه و تکنولوژی بالایی که نیاز دارد در دست کسانی است که حداقل برای اعتبار بین‌المللی خود هم که شده در مقابل هر واکنش کوچکی از آن استفاده نمی‌کنند. امّا سلاح شیمیایی که در تیتر یکی از روزنامه‌ها آن را سلاح هسته‌ای فُقرا نامیده بود می‌تواند در دست هر بی‌سرو پایی نظیر صدام باشد تا به هر دلیل از آن استفاده کند. استقبال مردم حلبچه از ایرانیان وجود حقیر او را به خشم آورد و دستور استفاده از گاز اعصاب با مرگ آسان را بدهد و معلوم نیست با چه خصومتی دستور بمباران وسیع این روستا را بدهد و از مرگ ضجرآور آن‌ها لذت ببرد.

برگه ی نهم
امروز با یک دختر‌بچه در بیمارستان ساسان آشنا شدم. از سر‌دشت آمده است. سه سال از پایان جنگ می‌گذرد و یک دختر بچه ی پنج ساله که به شدت دچار عارضه‌های شیمیایی است. از مادرش پرسیدم، گفت در حادثه ی هفتم تیر‌ماه شصت وشش شیمیایی شده.
بعد توضیح داد آن روز صدام با نه بمب خردل شهر مرزی سر‌دشت را مورد حمله قرار داده که حدود صد نفر به شهادت رسیده‌اندو چند هزار نفر شیمیایی شدند.
یادم آمد حلبچه در اسفند همان سال مورد حمله ی شیمیایی قرار گرفت. گاز اعصاب همه ی مردم شهر حلبچه را در جا کشت و صحنه‌های دلخراشی به وجود آورد. به همین دلیل همه ی دنیا حلبچه را شناختند. اما چون سردشت یک شهر ایرانی بود و تبلیغ در مورد آن ممکن بود روحیه ی مردم را تضعیف کند، در سکوت ماند. الآن چه باید کرد؟
دخترک، سرفه‌های شدیدی می‌کند. مادرش برای پزشک مشکلات اش را می‌شمارد. سرماخوردگی‌های پیاپی، سوزش چشم وبوی بد دهان؛ و شاید مشکلاتی که خودش هم نمی‌دانست.
مادرش می‌گفت سالی دو سه بار مجبور است برای درمان به تهران بیاید و بنیاد مستضعفان و جانبازان هنوز آن‌ها را جانباز نشناخته‌ است. او می‌گفت مثل او صد‌ها نفر در سر‌دشت هستند و چون سر‌دشت امکانات تخصصی ندارد مجبورند به ارومیه یا تهران یا شهر‌های دیگر بروند. این دیگر یک مظلومیت مضاعف است.

برگه ی دهم
بنیاد می‌گوید تا درصد تعیین نشود، هیچ هزینه ی درمانی تعلق نمی‌گیرد. چند آزمایش ریه داده‌ام هزینه‌اش صد و بیست هزار تومان شده است. گفتند باید از بیمه بگیری. در سالن انتظار بیمه در نوبت نشسته، روزنامه می‌خواندم. ناخواسته حرف‌های دو خانم پشت سری را می‌شنیدم. معلوم است اغلب حرف‌ها در مورد چیست!
ـ مهناز رو؟ آره هفته ی پیش تو هفت‌حوض دیدمش. یه خواستگار براش اومده شیمیاییه! گفتم نری زنش‌شی‌ها! اینها بچه‌دار نمیشن! خودش هم یک چیزهایی ...
صدایم کردند و بلند شدم. خانمی از پشت کیوسک شماره ی شناسنامه خواست. اولش نشنیدم چه می‌گوید سرم را جلوی پنجره ی شیشه‌ای بردم، بوی دهانم به او خورد با حالت چندش‌ناکی عقب رفت. برگه‌ها را گرفتم و به اتاقی وارد شدم. خانمی برگه‌ها را وارسی کرد و پرسید:حالش بده؟ لابد حدس زده بود کسی با چنین آزمایش‌هایی در این بعد از ظهر گرم تابستان باید زیر کولر خارجی اکسیژن‌ساز در حال استراحت باشد.
نخواستم بگویم خودم هستم.
گفتم: شیماییه! بدون این که سرش‌رو بلند کنه گفت: آخ ای!! این‌ها می‌میرند همه‌شان، نه؟!
هفته ی گذشته تلویزیون فیلم تکراری یک جانباز شیمیایی را پخش می‌کرد که سرطان داشت. معلوم نبود چرا صورتش ورم شدید کرده بود. احتمالاً سیستم ایمنی بدنش از کار افتاده بود. اسمش محمدرضا شاهرخ بود. عاقبت هم شهید شد. 
مجید می‌گفت هر وقت شبکه ی خبر این جانبازهای شیمیایی دم شهادت را با آن وضع رقّت انگیز نشان می‌دهد دخترم می‌پره بغلم میگه: بابا تو هم اینطوری می شی؟
می‌گفت هر شب که اخبار تشییع جنازه ی یک شهید شیمیایی را نشان می‌دهد، تا چند روز خانواده ی من به هم می‌ریزد. هر تماس تلفنی که می‌شود، منتظر یک خبر از من هستند. خانه که هستم دخترم از مدرسه می آید اول می‌پرسه: باباکو؟!

برگه ی یازدهم
امروز بالأخره قرار است کمیسیون پزشکی بنیاد مستضعفان و جانبازان تکلیف من را معلوم کند.
پس از چند سال پیگیری اداری و درمان، با هزینه ی شخصی، هنوز بنیاد مرا جانباز شیمیایی نمی‌داند! چند ماه است آزمایش‌های تنفسی و خون و غیره و معاینه کردند و فرم پر کردند. هنوز امید ندارم آبی از این‌ها گرم شود. وضع من که این همه سفارش کننده دارم این است، بقیه چه می‌کشند؟ 
در کوران جنگ فکر می‌کردند مهم‌ترین مشکلی که گاز خردل ایجاد می‌کند، مشکل پوستی است .چون تاول‌های شدید روی بدن رزمنده‌ها ظاهر می‌شد. بعد فکر کردند مشکل چشم حاد‌تر از مشکل پوست است. چون پوست پس از مدتی بهبود پیدا می‌کند ولی چشم تازه مشکلاتش شروع می‌شود.
الآن پس از گذشت سال ها از پایان جنگ، دریافته‌اند مشکل اصلی مصدومان شیمیایی ، مشکل ریه است. کسی هم که ریه‌اش را از دست بدهد ، درمانی ندارد.
احتمالاً چند سالی هم باید بگذرد تا بفهمند هر کس در منطقه ی آلوده بوده، باید تحت آزمایش و درمان قرار بگیرد. از جمله آن رزمنده‌ای که الآن دور از امکانات پزشکی در روستایی مشغول دست و پنجه نرم کردن با مشکلاتی است که نمی‌شناسد.
نگاه مردم هم به شیمیایی‌ها بهتر از این نیست. ظاهر سالم را می‌بینند و نمی‌دانند این آدم نه می‌تواند بدود نه می‌تواند از پله بالا برود، نه در آلودگی شهر تردد کند و نه نفس راحت بکشد.